Dit is wat je wil weten over de Schijf van Vijf
De voor- en nadelen van het overheidsadvies voor een gezond voedingspatroon
Bijna één op de twee Nederlanders heeft overgewicht. Dat is nogal een fors aantal, zeker als je bedenkt hoe populair gezonde voeding de laatste jaren is. Blijkbaar is bij veel mensen de balans in hun eetpatroon zoek en er is dan ook veel vraag naar informatie over gezonde voeding.
Maar wat is nu eigenlijk een gezond voedingspatroon? Want juist omdat er de laatste jaren zoveel over voeding en gezondheid wordt gepubliceerd, is het niet gek dat veel mensen door de bomen het bos niet meer zien en het moeilijk vinden om goede keuzes te maken.
Het Voedingscentrum geeft al sinds 1941 voorlichting over gezond eten en wordt in ons land als een autoriteit beschouwd op het gebied van voeding en gezondheid. Het adviesorgaan van de overheid probeert bewezen wetenschap te duiden en toegankelijk te maken voor alle Nederlanders en daarbij is de Schijf van Vijf, die in 2016 nog werd vernieuwd, het bekendste hulpmiddel.
Toch krijgt het Voedingscentrum ook al sinds jaar en dag veel kritiek te verwerken. In dit artikel gaan we dieper in de Schijf van Vijf. Want hoe zijn de voedingsadviezen waarop de Schijf van Vijf is gebaseerd tot stand gekomen? En in hoeverre klopt de kritiek die vaak op de Schijf van Vijf wordt geuit?
In dit artikel bespreken we:
- De oorsprong van de Schijf van Vijf
- De werkwijze van het Voedingscentrum
- Veelgehoorde kritiek op het Voedingscentrum
- Een andere visie op een gezond voedingspatroon
- In balans met het Nederland Slank programma
De oorsprong van de Schijf van Vijf
De Schijf van Vijf bestaat sinds 1953 en is een visuele voorstelling van de voedingsadviezen die door de Gezondheidsraad worden opgesteld. Het is een wetenschappelijk onderbouwd voorlichtingsmodel dat als tool wordt gebruikt door het Voedingscentrum om te laten zien wat de essentie van gezond en duurzaam eten is. Het idee erachter is dat er bij het kiezen van je dagelijkse maaltijden iedere dag een bepaalde hoeveelheid uit elk van de vijf groepen moet worden gekozen.
Groente en fruit is de grootste groep, dan komt de groep die bestaat uit volkorenbrood, -pasta, -rijst en aardappelen. De derde groep betreft dranken zonder suiker, zoals water en thee. In de vierde groep bevinden zich vis, peulvruchten, vlees, ei, noten en zuivel en de laatste groep betreft gezonde vetten, zoals olie en margarine.
Koek, snoep en snacks komen er niet in voor en dien je dus te vermijden of met mate te nuttigen. De adviezen uit de Schijf van Vijf zijn bedoeld voor het grote publiek en passen dan ook in verschillende eetculturen en bij verschillende diëten.
Het hulpmiddel is erop gericht om mensen zo toegankelijk mogelijk te helpen bij het maken van gezonde, gevarieerde en duurzame keuzes, zodat we dagelijks voldoende vitamines, mineralen, eiwitten, koolhydraten, vetten en vezels binnenkrijgen.
De voedingsadviezen die in de Schijf van Vijf zijn verwerkt zijn altijd wetenschappelijk onderbouwd, maar de originele Schijf van Vijf raakte door de jaren heen in onbruik en sloot niet meer aan bij de nieuwste inzichten op het gebied van voeding. De schijf werd in 1981 dan ook vervangen door de maaltijdschijf en in 1991 door de voedingswijzer.
Toch haalden deze twee het qua bekendheid niet bij de originele Schijf van Vijf. Vanwege de grote naamsbekendheid werd er in 2004 dan ook de keuze gemaakt om de voedingswijzer te vervangen door de nieuwe Schijf van Vijf. In 2016 kwam een herziene Schijf van Vijf uit, waarin de nadruk minder ligt op voedingsstoffen; zo zijn de productgroepen vervangen door specifieke producten.
Verder wordt sinds 2016 geadviseerd om minder vlees te eten en in plaats daarvan vaker noten, eieren en vegetarische producten te eten. In andere landen, zoals België, Zweden en de Verenigde Staten, is het overigens gebruikelijker om met een voedingspiramide als voorlichtingsmodel te werken.
De werkwijze van het Voedingscentrum
Het doel van de Schijf van Vijf is om op basis van betrouwbare wetenschappelijke informatie kaders van gezonde voeding te schetsen voor de totale Nederlandse bevolking. Deze kaders zijn op veel verschillende manieren in te vullen en het Voedingscentrum biedt veel toegankelijke informatie en hulpmiddelen om mensen te helpen bij het vormgeven van hun voedingspatroon of bij het aanbrengen van verbeteringen daarin.
Zo zijn er op de website duidelijke video’s, foto’s en artikelen te vinden met uitleg, recepten en informatie over gezonde voeding. Iedereen kan de informatie gemakkelijk begrijpen en toepassen op zijn of haar eigen voedingspatroon. Het Voedingscentrum is er voor alle Nederlanders, wat onder meer inhoudt dat het rekening moet houden met budget, eetcultuur en haalbaarheid.
Het voedingscentrum is geen dieet, maar een richtlijn om voor de rest van je leven een gezond leefpatroon te kunnen volhouden. Na het volgen van een voedingshype vallen veel mensen vaak weer terug in oude patronen; gedrag veranderen is immers moeilijk. Het voedingscentrum schept de kaders voor een gezond en duurzaam voedingspatroon en bevat in die zin geen hele uitzonderlijke of extreme adviezen. De nadruk ligt op gezond, gevarieerd en duurzaam eten. Aangezien je grote veranderingen volgens de gebruikelijke normen moeilijk volhoudt, richten de adviezen van het centrum zich op het zetten van kleine stappen richting de Schijf van Vijf.
Het model van het Voedingscentrum is bovendien ontstaan na evaluatie van de wetenschappelijke literatuur door een groep onafhankelijke voedingswetenschappers, waarmee het één van de meest grondig onderbouwde modellen is. De Schijf van Vijf gaat niet mee met trends of hypes op het gebied van voeding, maar pas als er genoeg wetenschappelijk bewijs is dat een productgroep- of ingrediënt gezond is, komt deze in de het model terecht.
Je zou dit als een kracht, maar ook als een zwakte van het Voedingscentrum kunnen beschouwen. Enerzijds is alles wat het Voedingscentrum adviseert degelijk onderbouwd en is het sterk dat ze niet met alle hypes en rages meegaan, maar eerst alles goed onderzoeken, analyseren en uitgaan van nationaal en internationaal onderzoek. Anderzijds is het centrum door deze werkwijze vaak terughoudend met haar adviezen, staan ze niet altijd open voor nieuwe inzichten en worden vernieuwingen op basis van recente ontwikkelingen maar traag en mondjesmaat doorgevoerd.
Veelgehoorde kritiek op het Voedingscentrum
Behalve de hierboven genoemde kritiek op de werkwijze van het Voedingscentrum, laten sommige gezondheidsexperts en wetenschappers zich ook kritisch uit over de onafhankelijkheid van de organisatie en over de voedingsadviezen die worden belichaamd door de Schijf van Vijf. Zo zijn er onder meer vanuit de natuurdiëtetiek en orthomoleculaire voedingsleer andere ideeën over wat een gezond voedingspatroon inhoudt.
Onafhankelijkheid onder vuur
Een veelgehoorde kritiek is dat het Voedingscentrum niet onafhankelijk zou zijn. Het Voedingscentrum wordt gesubsidieerd door de overheid, maar via zogenaamde ‘leerstoelen’ werd het centrum in het verleden toch gesponsord door het bedrijfsleven, onder andere door Ahold (Albert Heijn), Unilever, Kellogs Benelux en de Nederlandse Zuivel Organisatie.
Bovendien heeft de huidige directeur voorheen 18 jaar voor Unilever gewerkt. Hoewel het Voedingscentrum redelijk open is over deze organisaties en banden en stelt dat er gedragscodes bestaan, kun je je afvragen hoe onafhankelijk het Voedingscentrum zich kan opstellen als ze wordt gesponsord door bedrijven en organisaties die miljarden verdienen aan bewerkte voedingsmiddelen.
Het blijft uiteraard lastig om als organisatie volledig onafhankelijk te kunnen zijn. Wetenschappelijk onderzoek moet nu eenmaal betaald worden en het zijn juist de bedrijven in de voedingsmiddelenindustrie die de onderzoeken graag subsidiëren. Mits het onderzoek maar positief voor deze bedrijven uitpakt, natuurlijk.
Voor veel mensen zijn onderzoeken en statistieken de heilige graal, maar houdt in gedachten dat goed objectief onderzoek doen erg moeilijk is en dat het veel gemakkelijker om wetenschappelijke onderzoeken te beïnvloeden en naar je eigen hand te zetten. Door bijvoorbeeld 10 verschillende onderzoeken uit te voeren en slechts de onderzoeken te publiceren met gunstige uitkomsten, beïnvloed je de statistieken al, ook al zijn de onderzoeken verder helemaal volgens de richtlijnen uitgevoerd.
Het blijft dus ook altijd de vraag hoe goed en eerlijk wetenschappelijke onderzoeken worden uitgevoerd en geïnterpreteerd, zeker als het onderzoek wordt gesponsord door bedrijven die belangen hebben bij bepaalde uitkomsten.
Koolhydraten en vetten in balans?
Verder is volgens veel tegenstanders het aandeel koolhydraatrijke voedingsmiddelen in de Schijf van Vijf te groot ten opzichte van het vak groente en fruit. Bovendien is de Schijf redelijk terughoudend over vetten en worden deze eerder afgeraden dan aangeraden. Vele experts vinden deze adviezen achterhaald.
De afgelopen 40 jaar zijn de algemene voedingsadviezen veelal gericht geweest op koolhydraten en werden onverzadigde vetten vaak negatief weggezet, terwijl wetenschappelijk onderzoek de laatste jaren juist heeft aangetoond dat er een verband bestaat tussen het nuttigen van veel koolhydraten en aandoeningen als overgewicht, diabetes type 2 en hart- en vaatziekten. En dit terwijl onverzadigde vetten er juist relatief goed vanaf kwamen in deze onderzoeken.
Doordat de gemiddelde Nederlander de afgelopen 30 jaar minder lichaamsbeweging heeft gekregen, hebben we sowieso in mindere mate koolhydraten nodig. Het is volgens critici dan ook vreemd dat het Voedingscentrum haar advies op dit vlak niet heeft aangepast de afgelopen jaren.
Binnen de lijntjes
Andere kritiek die vaak wordt geuit is dat het Voedingscentrum bepaalde gezonde voedingsmiddelen links laat liggen, zoals onder meer zaden, quinoa, spelt, zeewier, kiemen en kefir. Het lijkt er volgens critici op dat het Voedingscentrum aanbevelingen doet op basis van de huidige consensus en dus voornamelijk uitgaat van wat mensen gewend zijn te consumeren en te kopen.
Moet het Voedingscentrum als voedselautoriteit niet juist mensen informeren over voeding die past in de huidige tijd en die een positieve bijdrage kan leveren aan de gezondheid en het welbevinden van mensen, los van wat mensen gewend zijn om te eten of te kopen?
Een andere visie op een gezond voedingspatroon
Vanuit het oogpunt van de orthomoleculaire voedingsleer legt de Schijf van Vijf te veel de nadruk op de producten zelf en op macronutriënten (koolhydraten, eiwitten en vetten) en te weinig op micronutriënten (vitaminen, mineralen, sporenelementen) en op de optimale opname ervan door het lichaam.
Bovendien speelt binnen de natuurvoeding het feit dat voeding onbewerkt, biologisch en uit het seizoen is, een veel grotere rol. De natuurvoeding adviseert over het algemeen ook meer groente en vette vis te eten dan de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid uit de Schijf van Vijf en kijkt meer naar iemands persoonlijke situatie en behoeften.
Ten slotte gaat het binnen de orthomoleculaire visie niet alleen om het binnenkrijgen en opnemen van genoeg voedingsstoffen, maar ook om het bereiken van een optimale gezondheid, weerstand en vitaliteit, waarmee deze visie op veel vlakken verder gaat dan de adviezen van het Voedingscentrum.
Natuurlijk heeft het Voedingscentrum ook geen gemakkelijke taak, want het kost veel tijd en energie om de voedingswetenschap op de voet te volgen, alle onderzoeken te duiden en te interpreteren en tot een consensus te komen binnen de groep wetenschappers en specialisten binnen de organisatie. Deze consensus is er zelfs binnen de wetenschap niet en zal er waarschijnlijk ook nooit komen. Er bestaan immers zoveel ideeën over wat een gezond voedingspatroon inhoudt, dat je onmogelijk al deze verschillende visies met elkaar kunt verenigen in een eenduidig advies.
Verder bestaan er net zoveel voedingspatronen als er mensen zijn, want elk lichaam is zeer complex en ieder lichaam kent een unieke balans waarbij voeding, hormonen, beweging en omgevingsfactoren een rol spelen. Dit betekent dat iedereen feitelijk andere behoeftes heeft als het op voeding aankomt.
In balans met Nederland Slank
Net als het Voedingscentrum, vindt Nederland Slank dat het beter is om niet aan een dieet te beginnen of je mee te laten voeren door de nieuwste rages op het gebied van voeding, maar om in plaats daarvan je leefstijl aan te passen. En ook in ons programma gaan we uit van gewone voedingsmiddelen die we op een lekkere, volwaardige en gevarieerde manier met elkaar combineren en wagen we ons niet aan shakes, poeders of pillen.
Onze werkwijze verschilt echter behoorlijk van die van het Voedingscentrum. Waar het Voedingscentrum voornamelijk algemene adviezen geeft, stellen wij op basis van je bloedwaarden een persoonlijk voedingsplan op. Ieder lichaam is immers anders en de hoeveelheden en soorten producten in het plan zijn afgestemd op jouw bloedanalyse, gezondheidssituatie en eventuele klachten.
Voorts is ons programma gebaseerd op het reguleren van de hormoonbalans. Zo wordt er rekening gehouden met het verband tussen voedselinname en de bloedsuikerspiegel. Het is voor een evenwichtige bloedsuikerspiegel namelijk onder meer van belang om voedsel te eten waar niet teveel koolhydraten in zitten, zodat je insulinespiegel niet in hoge pieken zal stijgen en je langer verzadigd bent. Ook ons stresshormoon cortisol speelt hierin een rol.
Het voordeel van Nederland Slank is dat je gezond en lekker kunt blijven eten terwijl je alle belangrijke voedingsstoffen binnenkrijgt, wij je lichaam weer in balans brengen en je je ideale gewicht bereikt en behoudt. Hierbij hoef je geen honger te lijden en calorieën noch koolhydraten te tellen, waardoor het veel gemakkelijker is vol te houden.
Ben jij nieuwsgierig geworden naar ons programma? Vraag dan nu vrijblijvend een gratis consult aan!
Volgzaam het 'Vinkje' volgen ... of gezond verstand gebruiken!
Ook de voedingsindustrie ontgaat het niet. De consument gaat steeds bewuster eten en kiezen. De tijd waarin de E-nummers welig en ongecensureerd op verpakkingen geprint konden worden is voorgoed voorbij.
Om enigszins op deze trend in te kunnen spelen bestaat sinds enige tijd het 'ik kies bewust logo'. In eerste instantie bestaand uit een klavertje vier, inmiddels vertegenwoordigd door een blauw of een groen vinkje.
Het groene vinkje, zo verklaart de Stichting Ik Kies Bewust, staat 'op alle producten waar minder verzadigd vet, suiker en/ of zout in zit. Voorbeelden van producten met het groene Vinkje zijn: volkorenbrood met minder zout en voldoende vezel en magere kaas met weinig verzadigd vet.
Het blauwe vinkje staat op producten die niet tot de Schijf van Vijf behoren, waaronder frisdranken, soepen, snacks en sauzen. In vergelijking tot veel andere producten uit dezelfde productgroep bevatten deze producten minder verzadigd vet, toegevoegd suiker, energie en/ of zout. Het blauwe Vinkje staat dan ook voor een betere keuze binnen een productgroep.'
Vooral de term 'betere keuze' wordt hierbij als misleidend ervaren. Het blauwe vinkje kan immers ook staan op producten als frisdrank en slasaus. Hoe kan dit ooit een gezonde keuze zijn?
Zoals bij vele kwesties waar het gezondheid betreft kun je beter je eigen gezonde verstand gebruiken. De Stichting Kies Bewust bestaat uit vertegenwoordigers van megaproducenten als Unilever, Ahold en Campina. Allemaal partijen die erom bekend staan dat ze het niet zo nauw nemen met de betrouwbaarheid van hun etiketten en fabrikant van (over)processed voedsel.
Bovendien moeten gegadigden voor het etiketje betalen voor ze het op hun verpakkingen mogen voeren. Dit kan oplopen tot €100.000 euro per jaar. Niet bepaald een teken van betrouwbaarheid toch? Tot slot zijn de criteria voor toetreding tot het 'ik kies bewust logo' gebaseerd op de schijf van vijf.
Een op zich sowieso al achterhaald concept van Het Voedingscentrum een gezondheidswaakhond gesponsord door Douwe Egberts Smiths en, jawel hoor daar hebben we ze weer, Ahold en Unilever. Begint u het complot door te krijgen?
Nederland Slank promoot (nog steeds) het volgende: eet vers, zo min mogelijk verpakt en bereid alles zelf. Het kost wellicht even wat meer tijd en of vergt wat meer aandacht dan gedachteloos alles uit de schappen graaien en alleen hoeven te letten op een groen of blauw logo. Al heel snel echter voel je je zoveel beter dat je E nummers, kunstmatige zoetstoffen en overige chemische toevoegingen maar wat graag uit je voedsel weert!